Śląski Kopciuszek
Kto nie pamięta z dzieciństwa bajki o Kopciuszki?No chyba każdy pamięta bajkę o ubogiej i biednej dziewczynie która wyszła za księcia i z najniższych warstw społecznych wskoczyła na salony arystokracji. Marzeniem chyba każdej dziewczynki było zostać księżniczką, wyjść za księcia i zamieszkać w bajecznym pałacu... A uwierzycie, że bardzo podobna historia miała miejsce na Śląsku? Oto historia Śląskiego Kopciuszka:
Historia Joanny Gryzik- bo tak właśnie nazywał się nasz Śląski Kopciuszek. Jest bardzo związana z Karolem Godullom - którego historię już znacie.
Historia ta zaczyna się 29 kwietnia 1842r. kiedy to w ziemiance gdzieś w Porębie (obecna dzielnica Zabrza) na świat przyszła dziewczynka. Na imię dano jej Joanna. Rodzice dziewczynki byli zwyczajną, biedną, śląską rodziną.
Ojciec pracował w hucie cynku należącej do Karola Goduli. Natomiast matka dorabiała gdzie mogła. 3 lata później matka Joanny urodziła jeszcze jedną córkę.
Nieoczekiwanie 11 marca 1845r umiera ojciec Joasi, pozostawiając po sobie wdowę z dwójką małych dzieci bez utrzymania i środków do życia.
Matka Joanny szybko wyszła ponownie za mąż- pewnie zmusiła ją do tego jej ciężka sytuacja finansowa. Związek ten nie trwał długo... 26 marca 1846r Antonina ponownie owdowiała. Już 3 miesiące później wyszła za mąż po raz trzeci.
Podobno jej trzeci mąż nie zgodził się aby wniosła do małżeństwa dwójkę małych dzieci. Mogła zabrać do nowego małżeństwa tylko jedno dziecko. Postanowiła, że starszą- Joasie odda w opiekę swojej dobrej znajomej Emilii Lukas która pracowała w pałacu Karola Goduli w Szombierkach.
| Pałac w Szombierkach |
Karol Godula (pomijając fakt, że w tym czasie był już jednym z najbogatszych ludzi w Europie) był także pracoholikiem, dziwakiem, samotny, schorowany i oszpecony, stronił od ludzi oraz nie lubiący dzieci- mimo to pozwolił Emilii na zabranie do pałacu małej Joanny.
Czteroletnia Joasia była grzecznym ale bardzo ruchliwym dzieckiem. Lubiła biegać wokół pałacu, chodzić na łąkę która znajdowała się nieopodal. Podobno właśnie na tej łące pewnego dnia zebrała bukiecik kwiatów i pobiegła z nim do gabinetu Goduli. Podeszła do niego bez żadnego strachu ani wstrętu i wręczyła mu bukiet mówiąc: to do wos ponie Godula, bo jo wos kochom.
Parę minut później do gabinetu wbiegła wystraszona Emilia w poszukiwaniu dziewczynki... Nie mogła uwierzyć w to co zobaczyła- ujrzała Joasie siedzącą na kolanach u Karola, który opowiadał jej bajkę.
Karola tak bardzo ujęła bezpośredniość dziewczynki, że postanowił otoczyć ją swoją miłością i opieką. Wynajął nawet prywatnego nauczyciela który przychodził nauczać Joanne w domu.
W kwietniu 1848r wyjeżdża na leczenie do Wrocławia( gdyż chorował bardzo na nerki), zabrał ze sobą mała Joanne. W dzień poprzedzający jego śmierć sporządził testament- Testament który zaskoczył wszystkich oraz odmienił życie pewnej osoby. Bowiem cały majątek jaki zgromadził przez całe swoje życie tzn: 19 kopalni galmanu, 40 kopalni węgla kamiennego, kilka hut cynku, 4 majątki ziemskie : Szombierki-Orzegów, Bobrek, Bujaków oraz Chudów-Paniówki- majątek szacowany na sumę ok. ponad 2 milionów talarów. Przepisał sześcioletniej Joannie Gryzik.
 |
| Mała Joasia |
Co skłoniło go do takiego posunięcia? Raczej zawsze już pozostanie tajemnicą. Wiemy natomiast, że w swoim testamencie Karol wyznaczył opiekuna Joanny oraz jej spadku do momentu osiągnięcia przez nią pełnoletności. Został nim jego wierny przyjaciel Maxymilian Scheffler. W całym tym dokumencie istniał niekorzystny zapis, który skomplikował życie Joanny. Mówił on o tym, że w razie bezpotomnej śmierci Joanny, cały majątek dziedziczą siostrzeńcy Goduli.
W obawie o życie Joanny (podobno rodzina Goduli była tak niezadowolona z treści testamentu, że wysyłali groźby pod adresem dziewczynki, a nawet zamachy na jej życie), Scheffler ukrył ją w klasztorze Urszulanek w Wrocławiu( co nie oznacza że przez bite 10 lat siedziała tylko za murami klasztoru- rzecz jasna opuszczała go), gdzie w dalszym ciągu otrzymywała kształcenie.
Gdy ukończyła 16 lat, zamieszkała w willi Maxymiliana Schefflera.
 |
| Młoda Joanna |
16- letnia Joanna uwielbiała w teatr i operę. Uczęszczała do nich dwa razy w tygodniu.
Własnie podczas jednej z takich wizyt spotkała pewnego hrabiego. Był nim 27-letni Hrabia Hans Urlich von Schaffgotsch. Pochodzący z znanego i szanowanego rodu, zubożały (bowiem nie miał prawa do dziedziczenia rodzinnej fortuny).... Podobno zakochali się w sobie od pierwszego wejrzenia.
Własnie podczas jednej z takich wizyt spotkała pewnego hrabiego. Był nim 27-letni Hrabia Hans Urlich von Schaffgotsch. Pochodzący z znanego i szanowanego rodu, zubożały (bowiem nie miał prawa do dziedziczenia rodzinnej fortuny).... Podobno zakochali się w sobie od pierwszego wejrzenia.
Niestety jedynym problemem który stał na drodze do prawdziwego szczęścia dwojga młodych ludzi było chłopskie pochodzenie Joanny. Mógł z tego wyniknąć spory mezalians - hrabia z bogatego i szanowanego rodu miałby ożenić się z zwykłą śląską dziewczyną- niedopuszczalne!
Jednak wtedy światem rządziła także ta sama zasada co obecnie- wystarczającą ilościom pieniędzy można załatwić wszytko... no prawie.
Jako, że Joanna była bajecznie bogatą dziewczyną, lecz nie miała jeszcze 18 lat dlatego według testamentu Goduli jej majątkiem nadal zarządzał Maxymilian Scheffler. Rozpoczął on starania aby zdobyć tytuł szlachecki dla Joanny. Więc zapłacił królowi Prus ogromną sumę pieniędzy i dzięki temu Joanna otrzymała tytuł szlachecki z rąk króla Fryderyka Wilhelma IV. Odtąd nazywała się Hrabina Joanna Gyzik von Schomberg- Godulla, a w jej herbie znalazły się w nim błękit i złoto, barwy Górnego Śląska oraz kupla.- które miały przypominać o tym, że wychowała się w śląskiej rodzinie i na śląskiej ziemi.
Teraz gdy Joanna miała już tytuł hrabiny nic nie stało na przeszkodzie aby wziąć ślub z hrabią Schaffgotschem.
Dnia 18 listopada 1858r. wszyscy zgromadzili się w pałacu Goduli w Szombierkach. Tam w obecności gości przyszli małżonkowie otrzymali błogosławieństwo, oraz podpisano odpowiednie dokumenty. Następnie Młoda Para wraz z gośćmi udali się do kościoła WNPM w Bytomiu w którym powiedzieli sobie sakramentalne TAK i zawarli sakrament małżeństwa. W weselu i ślubie brało udział kilkuset gości, a w tym również przedstawiciele inny śląskich rodów arystokratycznych.
 |
| Kościół WNPM w Bytomiu |
Ślub z Hansem oznaczał koniec problemów związanych z spadkiem i rodziną Goduli. Hansa i Joannę różniło wiele rzeczy − on raczej niemajętny (rodową fortunę odziedziczył jego stryj), z historycznej arystokracji i koligacjami z europejskimi dynastiami, a ona córka zwykłej kobiety ale za to bardzo bogata, niedawno nobilitowana.
Teraz po ślubie z Joanną stali się założycielami Górnośląskiej linii rodu Schaffgotschów.
Teraz po ślubie z Joanną stali się założycielami Górnośląskiej linii rodu Schaffgotschów.
Młode małżeństwo zamieszkało początkowo w willi Schefflera we Wrocławiu, a następnie przeprowadzili się do domu przy obecnej ulicy Świdnickiej (1860 r.). W 1859 roku prawni opiekunowie Joanny zakupili dla małżonków majątki w Kopicach, Chudowie i Paniowach. Jednak siedzibą Górnośląskiej linii Schaffgotschów został pałac w Kopicach- który po kilku przebudowach przeprowadzonych przez nowych właścicieli stał się jedną z najwspanialszych rezydencji na Śląsku oraz otrzymał miano "Pałacu Śląskiego Kopciuszka" (do tego tematu jeszcze wrócimy ;))
 |
| Pałac w Kopicach w czasach swojej świetności |
Małżonkowie od czasu do czasu przyjeżdżali także do pałacu w Szombierkach czy do swojej willi w Wrocławiu.
W 1865 Joannę uznano za pełnoletnią, a tym samym zdobyła ona prawo do dysponowania swoim majątkiem, co czyniła z wielkim sukcesem. Mimo małżeństwa z Hansem, Joanna nadal pozostała pełnoprawną właścicielką wszystkich swoich dóbr.
Joanna mimo swojego niskiego pochodzenia doskonale radziła sobie w swojej nowej roli. Szybko stała się gwiazdą salonów oraz dała się lubić innym arystokratycznym rodom, a z niektórymi zawarła nawet bardzo dobre przyjaźnie. Była damą licznych orderów.
Owocem małżeństwa Joanny i Hansa było czworo dzieci:
- Hans Karol (1859)
- Klara (1860)
- Elżbieta (1862)
- Eleonora (1864)
 |
| Joanna z dziećmi, gdzieś między 1862-64 ponieważ na zdjęciu widzimy tylko trójkę dzieci |
Joanna była właścicielką kilku kopalń galmanu, hut cynku oraz kopalń węgla. Na majątek Schaffgotschów składał się:
- huta cynku Godula w Orzegowie, wybudowana w 1854, czynna do 1919,
- kopalnia węgla kamiennego Hohenzollern (później Szombierki) w Bytomiu-Szombierkach, otwarta w 1870,
- kopalnia węgla kamiennego Paulus (Paweł), założona w 1842, połączona w 1844 z wybudowaną przez Karola Godulę kopalnią Orzegów,
- kopalnia węgla kamiennego Gräfin Johanna (Bobrek),
- kopalnia węgla kamiennego Bujaków w Orzeszu, założona w 1844,
- kopalnia węgla kamiennego Kleofas w Katowicach, założona w 1840,
- kopalnia węgla kammiennego Lithandra (później Wanda) w Rudzie Śląskiej - Nowym Bytomiu, założona w 1830,
- kopalnia węgla kamiennego Gotthard (później Karol), uruchomiona a w latach 1873-1877,
- kopalnia rud cynku Elizabeth w Bytomiu-Bobrku,
- kopalnia rud cynku Maria w Bytomiu-Miechowicach,
- koksownia w Orzegowie, zbudowana 1900-1903,
- koksownia w Zdzieszowicach.
W 1905 roku rodzinny majątek przekształcono w spółkę akcyjną "Graflich Schaffgotsch Werke" (Hrabioskie zakłady Schaffgotschów), z kapitałem 50 mln marek. Zarząd spółki mieścił się w Bytomiu przy obecnej ul. Powstańców Warszawskich 4. Joanna była głównym udziałowcem w spółce, jej kapitał wynosił 49 mln marek.
 |
| Hrabia Hans |
 |
| Joanna i Hans w swoim pałacu w Kopicach |
Joanna w 1906r podzieliła swoje udziały między dzieci i wnuków.
Można śmiało stwierdzić, że Joanna w przeciągu swojego życia pomnożyła odziedziczony majątek siedmiokrotnie, angażując się społecznie i dbając o swoich pracowników stała się godną następczynią Karola Goduli.
Hrabiostw z Kopic słynęło nie tylko z doskonale prowadzonej działalności gospodarczej ale także z dużej hojności . Dzięki im powstało wiele szkół, szpitali sierocińców, kościołów, koloni robotniczych. Na polecenie hrabiego Hans powstała kasa zapomogowa z której korzystali pracownicy ich hut i kopalń. Wspomagali biednych, sieroty, bezdomnych. Schaffgotschowie byli fundatorami:
- kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Szombierkach
- kaplica pw, św. Józefa w Szombierkach
- kościół św. Rodziny w Bobrku
- kolonia Bobrek w Bytomiu
- osiedle robotnicze w Szombierkach
- kolonia Zgorzelec w Łagiewnikach
- byli współfundatorami klasztor oo. franciszkanów w Panewnikach- Katowicach
- szkoła w Kopicach
- kościół w Bujakowie, kościół w Paniówkach, w Mikołowie
- kościół św. Michała Archanioła w Orzegowie
- kościół Ścięcia św. Jana Chrzciciela w Goduli
- szpital św. Joanny w Goduli
- klasztor ss elżbietanek z przedszkolem i przytułkiem dla bezdomnych w Goduli
- szkoła w Goduli
- szkoła w Chebziu
- kolonia Nowy Orzegów w Orzegowie
- osiedle robotnicze Hofrichter w Goduli
- osiedle robotnicze w Chebziu
- Instytut dla Niewidomych w Wrocławiu
- Dom Wychowawczy im. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Wrocławiu
- klasztor ss. szarytek w Wrocławiu
- droga pomiędzy Chebziem a Szombierkami
Małżeństwo Joanny z Hansem okazało się nie tylko szczęśliwe, ale i niezwykle zgodne. Doczekali się czwórki dzieci i przeżyli ze sobą szczęśliwe 52 lata.
15 listopada 1908 roku w Kopickim pałacu świętowali swoje Złote Gody (50 rocznica ślubu) w których uczestniczyli ich dzieci, wnuki, prawnuki oraz wielu znamienitych gości.
 |
| Zdjęcie z uroczystości Złotych Godów zrobione w Sali balowej kopickiego pałacu, pośrodku stoją jubilaci otoczeni prawdopodobnie najbliższą rodziną ponieważ wszyscy goście nie zmieścili by się w kadrze |
Rok przed swoją śmiercią spełniła jedno z swoich marzeń. 2 września 1909r w Kościele parafialnym w Szombierkach pochowano przeniesione z Wrocławia szczątki Karola Goduli.
Hrabina Joanna Schaffgotsch odeszła do domu Ojca w wczesnych godzinach porannych 21 czerwca 1910r. w swoim ukochanym pałacu w Kopicach. Jako przyczynę śmierci stwierdzono zawał serca. Pochowana została w rodzinnym mauzoleum obok kopickiego kościoła. W ceremoniach pogrzebowych wzięło udział prócz rodziny i arystokracji wielu pracowników zakładów należących do Joanny. Pięć lat później a dokładnie 18 lutego 1915r spoczął obok niej jej mąż. W swoim testamencie Joanna przeznaczyła sporą część majątku na służbę pałacową, siostry szarytki w Wrocławiu oraz zakłady dla głuchoniemych.
 |
| Sarkofagi Joanny i Hansa po renowacji |
Niestety Joanna z Hansem nie zaznali po śmierci wiecznego spokoju... Po 1945r gdy potomkowie Joanny i Hansa opuścili rodzinny majątek z powodu wojny, splądrowano (nie dokonała tego Armia Czerwona, lecz mieszkający okolicy) rodzinny grobowiec w głębi parku, a w mauzoleum Joanny i Hansa otwarto ich sarkofagi i według przekazów mieszkańców w celach zabawy wyciągnięto zmumifikowane ciała hrabiostwa i dla zabawy umieszczano je w różnych miejscach w efekcie końcowym miały pływać w przypałacowym stawie...
W latach 70 ubiegłego wieku proboszcz kopickiej parafii za zgodą rodziny Schaffgotschów mieszkającej w Niemczech, pozbierał pozostałe szczątki krewnych Joanny i pochował je w zbiorowej mogile obok mauzoleum.
Po wielu latach znaleźli się pasjonaci którym zaczęło zależeć na godnym pochówku Joanny i jej małżonka. Po latach starań i renowacjach wyremontowali mauzoleum oraz sarkofagi Joanny i Hansa. W roku 2020 ma się uroczysty ponowny pochówek Hrabiostwa w ich pierwotnym miejscu spoczynku.
Mało szczęśliwie kończy się historia Śląskiego Kopciuszka- jak widzicie nie każda historia dobrze się kończy. Joanna Gryczyk- hrabina von Schaffgotsch była wielką filantropką jak na swoje czasy, dbała o swoich pracowników, była kobietą która ufundowała znaczny kawałek Śląska i tutejszej historii, moim zdaniem zdecydowanie znacząco wybiegła poza swoją epokę. Opowieść o niej pobudza wyobraźnie i może rzeczywiście brzmi jak bajka, lecz to wszytko zdarzyło się i miało miejsce. Do dziś możemy ogląda budynki ufundowane przez tą wspaniałą kobietę i jej męża, może nawet co poniektórzy mieszkają w domach które zlecili wybudować ;)
Fajny artykuł. A co powiesz na to aby w kolejnym opisać zamki i palace na Śląsku? Jest ich mnóstwo i każda ma niesamowitą historię. Warto to pozbierać i przedstawić :)
OdpowiedzUsuńOwszem jest dużo pałaców ale raczej skupie się na tych związanych z śląską arystokracja i magnatami przemysłowymi ;)
Usuń